De Vlaamse primitieven

De schilderkunst van de 15e en de vroege 16e eeuw in de Zuidelijke Nederlanden is een stralend hoogtepunt in de kunstgeschiedenis. Gemeenzaam wordt naar deze schilders gerefereerd als Vlaamse primitieven. Het is een artistieke bloeiperiode die gekenmerkt wordt door een ver doorgedreven verfijning van de olieverftechniek en door de ijver om de zichtbare wereld op een zo gedetailleerd mogelijke wijze weer te geven. Ook in de religieuze beeldtaal of iconografie wordt dit realisme toegepast. Daarenboven benadrukken de Vlaamse primitieven een ongeziene religieuze expressiviteit die een nieuwe traditie in de schilderkunst teweegbrengt. De opdrachten kwamen niet alleen van de verschillende hoven en de kerkelijke instellingen, maar ook van de steden en de burgerij. De schilder kreeg, voor het eerst, een zeer prominente plaats in de maatschappij. Door de contacten tussen Vlaanderen, Noord-Italië en andere regio's op het oude continent, beïnvloedde deze typisch Vlaamse schilderkunst heel Europa.

Les Primitifs Flamands

In 1902 werd in Brugge de grote tentoonstelling Les Primitifs Flamands et l'Art Ancien georganiseerd. Er werden bijna 400 schilderijen, waaronder werken door (of toegeschreven aan) Van Eyck, Van der Weyden, Bouts, Memling, David en Massijs tentoongesteld. Meer dan 35.000 mensen bezochten de tentoonstelling. Nooit eerder waren zo veel Vlaamse schilderijen uit de 15e en de vroege 16e eeuw samen te bezichtigen. Vele werken kwamen uit privécollecties en konden voor het eerst in een algemene context worden gezien. De impact van deze tentoonstelling was zodanig groot dat deze de conservatie, de aankoop en het onderzoek van kunst uit deze tijdsperiode en het geografisch gebied Vlaanderen, over heel Noord-Europa danig stimuleerde.

De term 'Les Primitifs Flamands' of 'Vlaamse primitieven', zoals gebruikt in de titel van de tentoonstelling, vindt zijn oorsprong in de jaren 1840.

De Vlaamse primitieven werden naar gelang de taal anders geduid: in het Frans als 'Les peintres des anciens Pays-Bas méridionaux', in het Duits als 'Altniederländische Malerei', of in het Engels als 'Early Netherlandish painting' of, om een gebied groter dan Vlaanderen aan te duiden, als 'Northern Renaissance painting'. Met zo veel verschillende benamingen kan de vraag gesteld worden wat dan de gemeenschappelijke factoren van deze kunst van de late middeleeuwen en/of vroege renaissance zijn. Drie aspecten zijn bepalend voor de afbakening: stilistische kenmerken, het geografisch gebied en de historische periode.

Lees het artikel 'De Vlaamse primitieven: what's in a name?'

Dieric Bouts, Triptiek met de Marteling van de Heilige Erasmus, ca. 1460-1464, M Leuven (Sint-Pieterskerk), olieverf op eikenhout, 94 cm x 185 cm - CC0, beeld artinflanders.be, foto Dominique Provost

Website 'De Vlaamse primitieven'

De website 'De Vlaamse primitieven' maakt je wegwijs in de wereld van de schilderkunst in de Bourgondische Nederlanden, van Jan van Eyck tot Quinten Massijs.

Collectie

Op onze themawebsite 'De Vlaamse primitieven' worden naast de collecties Vlaamse primitieven van de vaste partnermusea KMSKA, MSK Gent, Musea Brugge en M Leuven, ook de collecties van Museum Mayer van den Bergh in Antwerpen en van de kathedralen Sint-Baafs te Gent en Sint-Salvators te Brugge getoond.

De website beperkt zich overigens niet tot de stilistisch relatief makkelijk af te bakenen groep schilders uit de Zuidelijke Nederlanden in de 15e eeuw en het eerste kwart van de 16e eeuw. Er worden nog vier andere categorieën van kunstenaars of kunstwerken onderscheiden: de weinige voorbeelden van pre-Eyckiaanse schilderkunst in onze regio krijgen een plaats, net als Noord- of Zuid-Nederlandse schilders die later in de 16e eeuw de stilistische tradities van de Vlaamse primitieven verder gezet hebben, zoals bijvoorbeeld Jan Provoost en Quinten Massijs. Ook andere belangrijke 16e-eeuwse werken uit de Vlaamse collecties worden weerhouden, zelfs wanneer ze geen stilistische overeenkomsten vertonen met de kunst van de Vlaamse primitieven. We denken aan werk van Maarten van Heemskerck en Hans Holbein II. De schilderijen van 15e- en vroeg 16e-eeuwse kunstenaars uit andere contreien, aanwezig in de Vlaamse collecties, zoals ‘Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen’ van Jean Fouquet worden eveneens getoond.

De website geeft ook inzicht in de totstandkoming van de collecties. Bovendien benaderen de thematische collectiepresentaties de oeuvres van de Vlaamse primitieven vanuit maar liefst 18 verschillende invalshoeken. Zo krijgen we zicht op het wereldbeeld in de late middeleeuwen, de rol van de religie, de gebruikte technieken en hoe en waarom de kunstwerken werden gebruikt of besteld.

Grasduin in de collectie van de Vlaamse primitieven

Jan van Eyck, Portret van Margartha van Eyck — CC0, beeld artinflanders.be, foto Hugo Maertens

Rogier van der Weyden, Diptiek van Philippe de Croy — CC0, beeld artinflanders.be, foto Hugo Maertens

Hans Memling, Diptiek van Maarten van Nieuwenhove — CC0, beeld artinflanders.be, foto Hugo Maertens

Jan Provoost, Kruisiging — publiek domein, beeld artinflanders.be, foto Hugo Maertens

Jean Fouquet, Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen — CC0

Hugo van der Goes, Dood van Maria — CC0, foto Dominique Provost

Anoniem, Geboorte van Jezus — CC0, foto Ans Brys

Biografieën

Deze rubriek geeft inzicht in de levens van de bekendste meesters uit de Bourgondische Nederlanden. De levensloop van de Vlaamse primitieven is soms moeilijk te reconstrueren. Er zijn slechts weinig archivalische bronnen uit de 15e en 16e eeuw bewaard gebleven. Toch waren er in de 15e en vooral in de 16e eeuw humanistische schrijvers die het als hun taak zagen om te schrijven over kunstenaars en kunst.

Maak kennis met onder meer: Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Dieric Bouts, Joos van Wassenhove, Petrus Christus, Hans Memling, Hugo van der Goes, Gerard David, Jan Provoost en Quinten Massijs.

Hans Memling, Christus met zingende en musicerende engelen, 15e eeuw, KMSKA, inv. 778-780 - CCO, beeld artinflanders.be, foto Rik Klein Gotink

Verdiepende informatie

Wie zich verder wil verdiepen kan op de website terecht voor gespecialiseerde informatie over de onderzoeksbibliotheken, de betrokken curatoren en onderzoekers en tal van uitgebreide en rijk geïllustreerde webpublicaties met teksten over kunstenaars, kunstwerken, restauraties, …. Het Vlaams onderzoekscentrum voor de kunst in de Bourgondische Nederlanden van Musea Brugge en het Studiecentrum Vlaamse primitieven van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) staan mee garant voor de wetenschappelijke en kunsthistorische correctheid van de aangeboden informatie.