Geschilderde kunstkamers waren een Antwerpse specialiteit. Vandaag de dag zijn er nog maar een honderdtal exemplaren bewaard. Het gaat vaak om een mengeling van realiteit en fantasie. Ze bevatten allerlei conventies, van het type kamer en de positie van de ramen en deuren – met zicht op een tuin of een andere kamer – tot de keuze van de afgebeelde kunstwerken. Sommige kunstwerken zijn gebaseerd op echte objecten, andere zijn puur fantasie. Ook de samengebrachte selectie is niet altijd historisch correct. Zo zien we soms in één kunstkamer objecten samen die in het bezit van verschillende verzamelaars waren. Hetzelfde geldt voor de afgebeelde personen: ze waren niet altijd op hetzelfde moment op dezelfde plaats.
Van Haecht beeldde naast Van der Geest kunstenaars, staatshoofden en andere verzamelaars af. We zien: Peter Paul Rubens, Antoon van Dyck en Jan Wildens, de aartshertogen Albrecht en Isabella, de Antwerpse burgemeester Nicolaas Rockox en zelfs Wladislaus Wasa, de toekomstige koning van Polen. Er is bewijs dat zowel de aartshertogen als Wasa Van der Geests collectie bezocht hebben, maar die bezoeken vonden plaats op verschillende momenten. Dit collectieve portret is dus een fictief gebeuren.
Hoeveel van de afgebeelde kunstwerken effectief deel uitmaakten van Van der Geests collectie is een mysterie. Helaas is de boedelinventaris van Van der Geest nooit teruggevonden. Gelukkig is er wel indirect bewijs dat veel van de afgebeelde schilderijen en beelden in zijn bezit waren. Zo is er een document, geschreven door kunstenaar David Teniers II, dat bronzen beelden van Giambologna in de collectie van Van der Geest vermeldt. We zien zulke beeldjes op de tafel vooraan in het midden. Ook het schilderij Madonna met kind door Quinten Metsys – links vooraan – was in het bezit van Van der Geest. In de zeventiende eeuw werd namelijk al melding gemaakt dat de aartshertogen interesse hadden om het werk van hem over te kopen, maar dat Van der Geest er te verknocht aan was.
Bij elke ontdekking van een van de afgebeelde kunstwerken op De kunstkamer van Cornelis van der Geest leren we iets meer over dit schilderij en de afgebeelde kring van kunstenaars en verzamelaars. De meest recente ontdekking is een Berglandschap met saters en geiten bij een waterval van Paul Bril (1553/54–1626). Het bevindt zich op de vloer, rechts achter de Madonna met kind. Het schilderij was voorheen al bekend door een aantal kopieën, maar in oktober 2021 verscheen er een ondertekend exemplaar op de kunstmarkt dat met zekerheid aan Bril toe te schrijven is. Het werd aangekocht door de Vrienden van het Rubenshuis.
Na zijn leertijd in Antwerpen volgde Paul Bril zijn broer Matthijs naar Rome, waar hij de rest van zijn leven zou blijven wonen. Rubens ontmoette Bril in Rome en bewonderde zijn kunst. Naast fresco’s voor prominente Italiaanse mecenassen zoals de paus en kardinaal Federico Borromeo, maakte Bril kleinschalige landschappen, geprezen door verzamelaars in heel Europa. Zijn naam werd synoniem voor dramatische landschappen met steile rotsen, mooi omkaderd door bomen en gevuld met kleine figuurtjes en dieren. Dit berglandschap dateert uit circa 1616–1619.
Aangezien er meerdere landschappen in de kunstkamer terug te vinden zijn, was het waarschijnlijk een geliefd genre van Van der Geest. Ook Rubens was een bewonderaar, zo getuigen de prachtige landschappen die hij schilderde in de laatste jaren van zijn leven.
Via bruiklenen toonde het Rubenshuis eerder al werken die op de kunstkamer voorkomen. Met deze nieuwe aanwinst geeft het Rubenshuis niet alleen een nieuwe dimensie aan haar deelcollectie landschappen, maar is er nu ook permanent een puzzelstukje uit de collectie van Van der Geest verenigd met zijn iconische kunstkamer.
Tekst: Abigail D. Newman, 7 maart 2023