Schemering. De nacht kondigt zich aan. De wereld tekent zich af als duistere silhouetten tegen de hemel. Een mysterieus moment. Magritte vat dit gevoel helemaal. Opvallend: de maansikkel staat voor de boomkruin en niet aan de hemel. Het tafereel is hierdoor tegelijk alledaags én onmogelijk. Net daarom is Zestien september zo verwonderlijk. Maan en boom domineren het beeld. Magritte geeft ze eenvoudig weer. Samen met de keien aan de voet van de boom, het struikgewas en de hemel. Zo krijgen de beelden extra kracht.
De maansikkel is een terugkerend thema in de werken van René Magritte. Net zoals bolhoeden, vogels en appels. De manier waarop de kunstenaar ze combineerde maakt nog altijd indruk. Ook de titels van zijn werken intrigeren. Die waren niet bedoeld om zijn werk te verklaren. Integendeel. Ze moesten het mysterie vergroten. Het was Magrittes goede vriend, de dichter Louis Scutenaire, die dit werk Zestien september doopte. Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen kocht het doek rechtstreeks van de schilder.
René Magritte volgde een klassieke kunstopleiding aan de Academie van Brussel. Hij was niet meteen een natuurtalent. Pas toen hij zich onderdompelde in de surrealistische beweging van Parijs, schitterde hij voor het eerst. Magritte werd een meester in het schilderen van raadsels. Hij confronteerde zijn toeschouwers graag met kunst die de realiteit verstoort en onze geest wakker schudt. Er is altijd iets dat tegen de borst stuit. Zestien september is een later werk van Magritte. Maar de manier waarop hij zijn surrealistische beelden samenstelt, blijft herkenbaar.
Klare omtreklijnen en vlakke voorstellingen: zo typeren we de stijl van Magritte. Het doet denken aan een illustratie uit een magazine – de belangrijkste bron van inspiratie voor de surrealisten. Toch was hij minder radicaal dan de Franse surrealisten. Zijn werk doet meer denken aan het magisch realisme dat in die jaren in Nederland en Duitsland populair was. Hij bracht alledaagse motieven, objecten, personages of situaties samen. Het lijkt wel een collage. Daarna werkte hij de voorstelling weloverwogen uit. Van improvisatie was nauwelijks sprake. De Franse surrealisten noemden hem een ‘koekoeksjong’. Omwille van zijn gebrek aan surrealistische orthodoxie.
Magritte maakte verschillende variaties op Zestien september. Schilderijen, litho’s én prints. In alle versies staat een boom in de schemering centraal. Door de maansikkel af te beelden ‘op’ de boom verstoort Magritte de natuurlijke orde der dingen. Resultaat? Een wonderlijk visueel effect. Het beeld tast onze realiteitszin aan. Het roept de grote levensvraag op: ‘Wie zijn wij?’
Magritte was in de jaren 1920 niet alleen een schilder. Hij was ook bedrijvig als tekenaar in een behangpapierfabriek. Daarnaast ontwierp hij affiches als reclametekenaar. Niet toevallig. De eenvoudige visuele efficiëntie – het handelsmerk van Magritte – is ook het oogmerk van de reclameontwerper.
Volg updates over het KMSKA via de website, Facebook, Instagram, LinkedIn en Twitter.