Quinten Massijs, portretpenning van Desiderius Erasmus, 1519, collectie Museum Mayer van den Bergh

Fritz Mayer van den Bergh (1858-1901) was een kenner van oude munten en penningen. Op vraag van de stad Antwerpen catalogeerde hij de stedelijke collectie munten en penningen. Zelf verzamelde hij vanaf zijn tienerjaren bijna 2500 stuks.

Deze penning met het portret van Erasmus (1466-1536) is de mooiste vondst van Fritz Mayer van den Bergh als verzamelaar van munten en medailles. De penning is gemaakt door Quinten Massijs (1466-1530). Hij was de eerste belangrijke schilder van Antwerpen, de grondlegger van de Antwerpse schilderschool.

Quinten Massijs kwam uit Leuven. Hij was de zoon van een smid, die hem het vak leerde. De legende wil dat hij begon te schilderen omdat zijn verloofde dat een mooier beroep vond. Quinten Massijs bleef zich echter ook met edelsmeedwerk bezighouden. We kennen slechts vier penningen van zijn hand.

Massijs toonde Erasmus in profiel. Een eigenzinnige keuze, want profielportretten waren uit de mode. Maar zo herinnerde de penning wel aan keizersportretten op Romeinse munten. Erasmus was verheugd met het resultaat. Massijs werkte hier in een verfijnd laagreliëf.

ER en ROT verwijzen naar de volledige naam Erasmus van Rotterdam. Onderaan staat de datum: 1519. Erasmus was toen 53. De teksten in Grieks en Latijn betekenen: Uit zijn geschriften leer je hem beter kennen. Portret naar het leven. Erasmus kocht de mal van Massijs en gebruikte die om afgietsels te laten maken voor vrienden en kennissen. Dit is een afgietsel zonder de Romeinse god Terminus op de keerzijde. Een vriend van Erasmus liet in 1524 een nieuwe mal maken zonder Terminus. Zo ging alle aandacht naar Erasmus.

Als boegbeeld van de Nederlandse humanisten bestudeerde Erasmus de antieke auteurs en de Italiaanse humanisten. Hij gaf een nieuwe kritische Bijbelvertaling uit en reikte in zijn geschriften een humanistische levensstijl en denkwijze aan. Tot zijn vrienden behoorden Pieter Gilles (1486-1533), de stadssecretaris van Antwerpen en Thomas Morus (1478-1535), advocaat, filosoof en de auteur van Utopia. In 1517 bestelden Pieter Gillis en Erasmus bij Massijs hun portret. Ze schonken het als een ‘vriendschapsdiptiek’ aan Thomas Morus. Morus bewierookte de schilderijen en hoopte dat zijn vrienden zich ook in een meer duurzaam materiaal zouden laten portretteren. Twee jaar later gaf Erasmus gehoor aan dat verzoek. In een brief aan Henricus Botteus, vermeldde hij Quinten Massijs als vervaardiger van de buste. Erasmus was zeer tevreden over het resultaat. Qua levensechtheid verkoos hij de portretpenning boven het portret dat Albrecht Dürer van hem schilderde.

Lees meer over leven en werk van Quinten Massijs op onze website Vlaamse primitieven.

Verken de collectie van Museum Mayer van den Bergh via de website en volg het museum via Facebook.