Pieter Pourbus, Het Laatste Avondmaal, 1548, Collectie Musea Brugge

Het thema van het Laatste Avondmaal inspireert veel kunstenaars. Jezus sprak er voor de laatste keer af met zijn apostelen om brood en wijn te delen. Tegelijk vertelde hij hen dat iemand van de twaalf aanwezigen hem zou verraden.

De meeste kunstenaars kiezen er voor dit moment af te beelden, maar niet Pourbus. Hij schilderde wat er daarna gebeurde: Judas die in allerijl vertrok. Volgens het evangelie van Johannes (13: 27) was dit het moment waarop Satan in Judas voer. De duivelachtige figuur die rechts de kamer in komt, is dus hoogstwaarschijnlijk Satan.

Pourbus’ keuze leverde alvast een dynamisch schilderij op. Judas' vertrek veroorzaakt enige tumult. Zijn stoel valt en wordt door een jongen rechtgezet, Judas' gewaden waaieren uit door de snelheid van zijn vertrek en een apostel grijpt zijn mantel.

De vraag blijft waarom Pourbus hier koos voor een minder bekende iconografie. De aanwezigheid van de Duivel, de heftige beweging van Judas en de reacties van de andere aanwezigen geeft het geheel een theatraal karakter. Het is geweten dat Pieter Pourbus contacten had met de Brugse rederijkerskamer ‘De Heilige Geest’. Dit was een zeer actief gezelschap van (amateur)dichters, die ook vaak toneelstukken schreven. Deze rederijkers kwamen jaarlijks op Witte Donderdag bijeen om het Laatste Avondmaal te herdenken aan de hand van voorgelezen teksten. Daarin werd beschreven hoe de Duivel binnenwandelde op het ogenblik dat Judas het gezelschap ontvluchtte. Liet Pourbus zich voor dit schilderij inspireren door een dergelijke Witte Donderdag-opvoering? Misschien is de figuur links, in contemporaine kleding met de roze Frygische muts, wel het bijhorende gedicht aan het voorlezen vanaf zijn blad!