Panamarenko, Flying cigar called flying tiger, 1978, Collectie Mu.ZEE

Panamarenko droomde er altijd van om te kunnen vliegen zoals de vogels. In 1978 bouwde hij wel een heel erg bijzondere machine.

De vliegende sigaar is een drie meter lang magnetisch ruimtevaartuig waarvan de benaming verwijst naar een begrip uit de ufologie waarbij het moederschip de sigaar wordt genoemd. Eerst bouwde hij op kleine schaal een proefmodel, waarna deze versie tot stand kwam. Later, in 1980, heeft hij zelfs nog een tweede versie gemaakt met wit beklede benen.

Er wordt een stuwkracht ontwikkeld door drie koperen magneetspoelen waarvan de polen elkaar afstoten. De buitenste benen moeten het geheel in de juiste baan houden, terwijl het middelste gedeelte als het ware omhoog getrokken wordt. Met deze elektromagnetische aandrijving zou het ruimteschip buiten de dampkring geraken en buiten het bereik van de zwaartekracht. Door de hoge snelheid die het kan behalen heeft het de bijnaam vliegende tijger gekregen.

Tijdens de kerstperiode vorig jaar, enkele maanden na de dood van de kunstenaar, zakte het ruimtetuig in elkaar. Het was een triest moment, het was alsof de poëtische droom van Panamarenko in elkaar zakte als een verzuchting, alsof de energiebron die het toestel evoceert uitgeput was. Het al meer dan 40 jaar oude materiaal waaruit het werk is gemaakt had de strijd van de zwaartekracht verloren.

Het geheel zou vrij moeten kunnen bewegen in de ruimte, echter in realiteit balanceert dit fragiele geheel op drie punten: de uiteinden van beide benen samen met een ondersteunend pootje onder het middendeel. De delen kunnen roteren ten opzichte van elkaar en zijn aan elkaar vastgehecht met elektriciteitsdraadgeleiders die de houten schijven bij elkaar houden. Het plastic van deze geleiders was volledig verstorven en verbrokkeld. Ook waren door de val verschillende onderdelen gebroken.

Bij de restauratie (begin 2020) heeft de restaurator getracht om zo minimaal mogelijk in de illusie van Panamarenko in te grijpen. Uiteraard zijn de gebroken delen verlijmd en zijn de geleiders vervangen door nieuwe die een ‘oude verkleurde’ look hebben gekregen. Om het risico te verkleinen dat het werk nog eens zou instorten, is er beslist om de hulp in te roepen van kleine sterke magneten en een zo onzichtbaar mogelijke ondersteuning van de verbindingen tussen de drie delen.

Sinds eind februari staat het gerestaureerde werk weer in de tentoonstellingsruimtes van Mu.ZEE. Helaas blijft dit wel een erg kwetsbaar kunstwerk. Mu.ZEE denkt nog na over het toevoegen van een ondersteuning in plexiglas (PMMA) die echter wel zichtbaar zou zijn en dus de energie van dit magnetische ruimteschip wat zou ontkrachten. Maar als het helpt om dit kunstwerk te kunnen blijven tonen aan het publiek is dit misschien wel de beste optie. Het onderstreept de contradictie in Panamarenko’s dromen, namelijk de poëzie van het onbereikbare. We zullen de zwaartekracht in onze fantasie even moeten wegdenken.

Als Mu.ZEE terug open mag gaan voor publiek, is dit werk vanop een veilige afstand te bewonderen in de bescheiden collectiepresentatie 'PANAMARENKO en tijdgenoten – “Learn to imitate the flight of the birds' ook al zou de vliegende sigaar, alias vliegende tijger beter ergens in de ruimte zweven…