Het de Ganay-manuscript – vernoemd naar de Franse markies die het ooit bezat – is een van de vier gekende kopieën van Rubens' handgeschreven exemplaar van zijn theoretisch notitieboek. Daarin noteerde en illustreerde Rubens (1577-1640) zijn ideeën over uiteenlopende onderwerpen als optica, symmetrie, proportieleer, anatomie, architectuur en menselijke passies. Het boek maakt duidelijk dat Rubens, naast een groot en bevlogen kunstenaar, ook een buitengewoon gedreven en eigenzinnige theoreticus was. Zo schuwt hij ook minder voor de hand liggende bronnen als de pythagorische getallenmystiek, de alchemie en de kaballa niet.
In januari 2012 kocht de Koning Boudewijnstichting op een veiling in New York een notitieboek met Rubens' theoretische aantekeningen. Het is in langdurig bruikleen aan de collectie van het Rubenshuis toegevoegd.
Lang leve de kopiisten
Dit unieke tijdsdocument van onschatbare waarde ging in 1720 helaas in vlammen op bij een brand in het Parijse atelier van André Charles Boulle, de beroemde meubelmaker van Lodewijck XIV. Gelukkig waren er van Rubens’ notitieboek ook kopieën gemaakt. Vandaag zijn er vier kopieën gekend. Ze bevatten zowel tekeningen als teksten. De vier kopieën vertonen onderling aanzienlijke verschillen, maar geven samen een beeld van het origineel. Het Chatsworth-manuscript en het Bordes-manuscript ontstonden vrijwel zeker tijdens Rubens’ leven. De twee andere, het Johnson-manuscript en het de Ganay-manuscript zijn van latere datum en gaan waarschijnlijk terug op het Bordes-manuscript.
