Hugo van der Goes, Dood van Maria, circa 1475, Collectie Musea Brugge

De Dood van Maria uit het Groeningemuseum wordt momenteel gerestaureerd. De ideale gelegenheid om het schilderij grondig te onderzoeken.

Alle specialisten zijn het erover eens dat dit schilderij, op basis van stilistische vergelijkingen met ander werk van de kunstenaar, aan Hugo van der Goes toegeschreven mag worden. Maar zoals dat meestal het geval is met schilderijen uit de vijftiende eeuw, zijn er weinig dingen die we met zekerheid kunnen zeggen en danken we onze kennis grotendeels aan de studie van het object zelf.

Het schilderij is niet gesigneerd, noch gedateerd. Mogelijk was de signatuur van de kunstenaar en misschien ook de ontstaansdatum op de lijst aangebracht, zoals we dat bijvoorbeeld ook bij werk van Van Eyck of Memling zien. Maar de originele lijst van de Dood van Maria is in de loop van de tijd verloren gegaan.

De oudste geschreven bron over het schilderij, dateert van 1797. Toen werd de Dood van Maria, samen met de kopie van gelijke afmetingen die nu in de Sint-Salvatorskathedraal wordt bewaard, vermeld in een inventaris van de Duinenabdij te Brugge. De Duinenabdij (waar nu het Grootseminarie aan de Potterierei huist) was op dat moment, onder het Franse bewind, omgevormd tot 'école centrale'.

In 1777 wordt er ook een Dood van Maria vermeld in een inventaris van de Duinenabdij te Brugge. Het schilderij wordt beschreven als een werk van Schoreel (Jan Van Scorel, 1494-1562), maar het is niet duidelijk of men het hier heeft over de kopie van de Sint-Salvatorskathedraal of over het origineel.

Men gaat er van uit dat de Dood van Maria naar het refugium van de Duinenabdij in Brugge werd gebracht toen de monniken in 1627 de Duinenabdij van Koksijde verlieten wegens onveiligheid.

Mogelijk werd het stuk oorspronkelijk geschilderd voor de abdij van Koksijde, maar we weten niet hoe het schilderij oorspronkelijk opgesteld was. Het zou een paneel kunnen zijn uit een groter geheel, een drieluik of een polyptiek, dat in de loop van de tijd ontmanteld werd. Indien de oorspronkelijke lijst bewaard was gebleven, hadden we kunnen nagaan of er sporen van scharnieren op de lijst te zien waren, wat zou betekenen dat het schilderij oorspronkelijk zijluiken had. Naast het stilistisch en iconografisch onderzoek kan het technisch onderzoek van een kunstwerk dus belangrijke informatie opleveren. Zo kunnen we bijvoorbeeld iets leren uit het onderzoek van de keerzijde van de Dood van Maria.

Er zijn maar enkele voorbeelden gekend van dit type houtverbinding, met 'sleutels' en pennen dwars door het paneel, en opgelijmde vezels. Hetzelfde systeem vinden we terug in het zogenaamde Portinari altaarstuk, de Aanbidding van de herders van het Uffizi in Firenze. Dit grote altaarstuk wordt door Giorgio Vasari vermeld in zijn Le vite van 1550 als werk van 'Ugo d'Anversa'. Het is daarmee het sleutelstuk om de reconstructie van het oeuvre van Van der Goes te maken, want er is geen enkel gesigneerd werk van Hugo van der Goes bewaard. Ook in de Aanbidding van de herders van de Gemäldegalerie in Berlijn dat aan Hugo van der Goes toegeschreven wordt, werd het paneel met hetzelfde systeem in elkaar gezet. Dit technisch detail is dus een bijkomend argument voor de toeschrijving van de Brugse Dood van Maria aan Hugo van der Goes.