Georg Petel, Adam en Eva, 1628, Collectie Rubenshuis

Rubens (1577-1640) was niet alleen een gepassioneerd verzamelaar van antieke beeldhouwkunst, hij hield zich ook bezig met eigentijdse sculptuur. Zijn eigen collectie moet vooral hebben bestaan uit kleine zogeheten ‘kabinetstukken’ die door zijn favoriete beeldhouwers uit ivoor waren gesneden naar ontwerpen van hemzelf. Door de aard van het materiaal vervaardigden ivoorsnijders altijd kleine beeldhouwwerken. Een olifantstand heeft nu eenmaal beperkte afmetingen.

Favoriete beeldhouwers

Tot deze selecte groep van beeldhouwers behoorde behalve Lucas Faydherbe (1617-1697) en Artus Quellinus (I) (1609-1668) ook de Duitse beeldhouwer Georg Petel (1593-1633). Petel was een beeldhouwer uit Augsburg (Zuid-Duitsland) die vanaf 1624 enige tijd in Antwerpen verbleef, waar hij nauw met Rubens samenwerkte. Rubens bezat drie van zijn beeldjes, waaronder dit schitterende ivoortje van Adam en Eva, het eerste mensenpaar. De andere twee – een zoutvat en een kruisbeeld – bevinden zich in Stockholm en Frederiksborg Slot; Petel maakte ze naar een ontwerp van Rubens.

Verwantschap tussen Rubens en Petel

Dit beeldje is een werk uit 1628 en een prachtig voorbeeld van de verwantschap tussen Rubens, die enkele ontwerpen voor beeldjes maakte, en Petel, die in Rubens' stijl werkte. Het meet vijfentwintig centimeter en toont Adam en Eva bij de boom van goed en kwaad. Het is een zelden weergegeven moment direct na de zondeval: Adam houdt de appel in zijn hand, waardoor hij medeplichtig wordt aan de zondeval. Hij houdt de appel zelfs vast achter de rug van Eva, die haar naaktheid plots beseft en haar schaamstreek zedig bedekt. Adam kijkt haar indringend aan en zoekt houvast aan haar arm. Het ontwerp gaat in tegen het verhaal in het boek Genesis, waar Eva – lees: de vrouw – de schuldige is. Deze niet-Bijbelse beeldtaal is een aanwijzing dat Petel in dit geval niet naar een ontwerp van Rubens heeft gewerkt. Misschien kreeg Rubens het cadeau van de beeldsnijder.

Meester met fragiel ivoor

Petel was een meester in de bewerking van het fragiele ivoor. Hij liet zich leiden door de oorspronkelijke vorm van het materiaal, een slagtand, zoals te zien is aan de houding van Adam en de kromming van de boom. De onbewerkte achterkant laat vermoeden dat het bedoeld is geweest om geplaatst te worden tegen een fluwelen of brokaten doek, en alleszins niet als vrijstaande sculptuur.

Gestolen

In 1997 werd dit beeldje gestolen en vier jaar later vond de Franse politie het terug op de bodem van het kanaal Rijn-Rhône. Dankzij zijn hardheid en zijn geringe omvang bleek het ivoor bestand tegen het gedwongen onderwaterverblijf en blijft het werkje stralen als voorheen.

Bekijk ook de website van het Rubenshuis en volg het Rubenshuis via Facebook.