Broederlijk staan ze hier naast mekaar, het gipsen model van Pierre de Wissant en zijn bronzen dubbelganger. Alhoewel deze twee beelden niet als ensemble geconcipieerd werden, worden ze in het museum meestal samen opgesteld. Zo werden ze in de herinnering van vele bezoekers een beeldenpaar, even onafscheidelijk als licht en donker of als dag en nacht, als blanke pit en ruwe bolster of als de kwetsbare martelaar en de robuuste held.
Wit sant
Pierre de Wissant was een vooraanstaande burger van de stad Calais en een van de protagonisten in een hevig conflict tussen Frankrijk en Engeland, dat door Auguste Rodin (1840-1917) in zijn beroemde De burgers van Calais vereeuwigd werd. Hoogstwaarschijnlijk was Pierre afkomstig uit het nabijgelegen vissersdorp Wissant, dat in het oud-Nederlands genoemd werd naar zijn prachtig ‘wit sant’.
De burgers van Calais is een beeldengroep die ter ere van zes moedige burgers door de Stad Calais in 1884 bij Rodin besteld werd. Het heldhaftige verhaal dat hier verteld wordt speelt zich af tijdens de honderdjarige oorlog. Het gaat terug op een dispuut over de opvolging van de Franse koning Karel IV. Omdat er geen mannelijke troonopvolger was ging de troon naar zijn neef Filips VI van Valois. Dit was niet naar de zin van zijn andere neef, Eduard III van Windsor, die koning van Engeland was. Om zijn aanspraken op de Franse troon kracht bij te zetten verklaarde Eduard in 1337 Frankrijk de oorlog.
Vanaf 1346 werd de strategische haven en rijke handelsstad Calais door de Engelsen belegerd. De belegering, waarbij voor het eerst kanonnen gebruikt werden, zal elf maanden duren. Nadat de stad zich op 4 augustus 1347 had overgegeven, dreigde de Engelse koning deze volledig te verwoesten. Zes burgers besloten zich op te offeren om de stad en zijn bewoners te redden.
Blootsvoets, gekleed in een hemd en met een strop om de hals trekken de zes burgers als een tableau vivant aan ons voorbij. Ze zijn op weg naar de koning om hem de sleutels van de stad te overhandigen. Pierre loopt voorop. Met een expressieve beweging van zijn hand moedigt hij zijn lotgenoten aan om hem te volgen. Bij het zien van zoveel moed en zelfopoffering vraagt de koningin haar man om hen te sparen. Hoewel de koning de boodschappers oorspronkelijk wou laten onthoofden, worden ze vrijgelaten. De stad en zijn burgers worden gespaard, maar Calais zal de volgende tweehonderd jaar wel een Engelse enclave blijven.
Alhoewel Rodin zichzelf beschouwde als ‘een van de laatste getuigen van een kunst die sterft, omdat de liefde die ze inspireerde is uitgeput’, ontwierp hij met De burgers van Calais een nieuw type monument dat volledig ontdaan was van elke vorm van theatrale pathetiek. Hij kreeg het verwijt dat zijn ‘helden’ niet ‘heroïsch’ waren en dat zijn compositie niet piramidaal was. In plaats van heldenmoed schetst hij in krachtige en expressieve trekken het emotionele moment van dit menselijk drama. Getourmenteerde lichamen, gebogen hoofden en opgeheven armen belichamen het verschrikkelijke moment van dit afscheid in al zijn facetten: wanhoop, angst, verdriet, berusting en berouw.
De burgers uit de beeldengroep bestaan ook als zelfstandige beelden, zowel naakt als gekleed. Later hernam Rodin de koppen van de burgers in afzonderlijke versies. Zo ook de ‘tête colossale’ van Pierre de Wissant. Sterk uitvergroot en geïsoleerd van de groep krijgt zijn uitdrukking van lijden en pijn op haast expressionistische wijze zowel een individueel als een universeel karakter. Pierre is in doodsangst. Met vertrokken gelaat, open mond en gesloten ogen gaat hij zijn lotsbestemming tegemoet. De pijn is zichtbaar in elke rimpel van zijn voorhoofd. Niet verwonderlijk dat de uitdrukking van deze diepmenselijke tragedie door velen in verband gebracht werd met deze van de Trojaanse priester Laocoön op het moment dat zijn twee zonen door een reusachtige slang gewurgd worden. Volgens het schoonheidsideaal van de Hellenistische beeldhouwer moest pijn worden uitgebeeld zonder dat het gelaat op een afstotelijke manier misvormd wordt.
Een gipsen exemplaar van de kop van Pierre de Wissant was te zien op het Gentse Salon van 1909. Voor het museum, dat reeds vroegere pogingen had ondernomen om De burgers aan te kopen, was dit een unieke gelegenheid. Voor de prijs van 2.500 frank verwierf het museum zowel een gipsen als een bronzen uitvoering. Aangezien het gipsen beeld in Gent was achtergebleven, werd voor de bronzen versie, die in Parijs gegoten werd, een ander gipsen model gebruikt, waardoor beide koppen niet honderd procent identiek zijn. Op 29 maart 1910 ontving Rodin van de stad een cheque van 2.375 frank. Het reglement van het museum stipuleerde namelijk dat bij elke aankoop vijf procent van de vraagprijs moest worden afgedongen.
Tekst: Lieven Van Den Abeele
Lees ook het artikel over het bronzen beeld 'Pierre de Wissant' (1884-1886) van Auguste Rodin uit de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen op deze website.
Lees meer over de collectie van MSK Gent op de website van het museum en volg het museum via Facebook en Instagram.