Anonieme Meester, Madonna met Petrus Wijts

Het Groeningemuseum toont sinds kort zijn nieuwe aanwinst de Triptiek van Petrus Wijts aan het publiek. Deze kopie naar het laatste schilderij van Jan van Eyck werd afgelopen zomer op een Londense veiling verworven en vormt een belangrijke aanvulling op de collectie Vlaamse Primitieven in het Groeningemuseum. De afgelopen maanden is het drieluik onderworpen aan wetenschappelijk onderzoek, en wordt nu voor het eerst gepresenteerd.

Als kopie naar een schilderij van Jan van Eyck is het werk van grote kunsthistorische waarde. Van Eyck krijgt in 1439 de opdracht van Nicolaas van Maelbeke, proost van de Sint-Maartenskerk in Ieper. Vandaar dat het originele drieluik van Van Eyck ook bekend staat onder de naam 'Maelbeke-Madonna'. Bij zijn overlijden in 1441 laat Van Eyck het schilderij onvoltooid na. Het drieluik verwerft – hoewel het onafgewerkt is – grote faam. Het wordt beschouwd als het laatste en daarmee het belangrijkste werk van het boegbeeld van de Vlaamse Primitieven, Jan van Eyck. Er worden verschillende getekende en geschilderde kopieën gemaakt. Deze kopieën zijn de enige getuigenissen die overblijven, want helaas gaat het origineel eind 18de eeuw verloren.

De nieuwe aanwinst is de meest getrouwe en - samen met de Exeter-Madonna van Petrus Christus (Gemäldegalerie, Berlijn) - de belangrijkste geschilderde kopie naar dit verloren gegaan origineel van Van Eyck. Een nog onbekende kunstenaar schildert de triptiek in opdracht van Petrus Wijts in de eerste helft van de 17de eeuw en wordt bij zijn graf geplaatst. Het drieluik dat vooral een memoriefunctie heeft, is volledig gewijd aan Maria's rol als voorspreker. In die functie vertoont het werk grote overeenkomsten met Van Eycks 'Madonna met kanunnik Joris van der Paele' (eveneens Groeningemuseum).

De roem van de zogenaamde ‘Maelbeke Madonna’ van Van Eyck is waarschijnlijk de voornaamste reden voor Wijts om een kopie ervan te bestellen. Als kanunnik en cantor van de Sint-Maartenskerk heeft Wijts het origineel van Van Eyck goed gekend en - zo blijkt uit de kopie - ook zeer gewaardeerd. Ten opzichte van het oorspronkelijke werk voert de kunstenaar enkele wijzigingen door. Zo is het portret van Van Maelbeke vervangen door de beeltenis van Wijts en is de proost-staf vervangen door een staf van een cantor, aansluitend bij Wijts' functie.

Het onderzoek naar de triptiek – dat nog voortduurt – zal niet alleen meer duidelijk maken over de ontstaansgeschiedenis van de Triptiek van Petrus Wijts. Tevens zal ook meer inzicht worden verkregen in de functie, schaal, compositie en betekenis van het origineel van Jan van Eyck. Het onderzoek naar de Triptiek van Petrus Wijts zal veel van de vragen die over het laatste schilderij van Jan van Eyck bestaan, helpen beantwoorden.