Stilleven met vis

De deelcollectie met kunst uit de 16de en 17de eeuw bevat werk van vijf kunstenaressen, onder wie Clara Peeters. Zij is een van de grondleggers van het visstilleven. Geschilderde voedingsmarkten hadden vanaf de tweede helft van de 16de eeuw veel succes. Uit dit populaire thema ontstond omstreeks 1600 het zelfstandig stilleven met vissen. Vis was een van de belangrijkste voedingsmiddelen…

De deelcollectie met kunst uit de 16de en 17de eeuw bevat werk van vijf kunstenaressen, onder wie Clara Peeters. Zij is een van de grondleggers van het visstilleven. Geschilderde voedingsmarkten hadden vanaf de tweede helft van de 16de eeuw veel succes. Uit dit populaire thema ontstond omstreeks 1600 het zelfstandig stilleven met vissen. Vis was een van de belangrijkste voedingsmiddelen in die tijd. Een karper en een snoek liggen op een terracottavergiet, klaar om bereid te worden. Ook drie gekookte rivierkreeftjes op een tinnen bord en twee gerookte haringen – de enige zoutwatervissen op het tafereel – staan op het menu. Rechts liggen twee baarzen en enkele platte oesters, en op de voorgrond een holle oester en roze garnalen. In de ronding van het stenen tafelblad is een kap. Peeters gebruikte deze kunstgreep – een repoussoir – vaker in haar schilderijen om een diepte-indruk te creëren. Het karpervel schilderde ze glad, transparant en zo dun dat op sommige plaatsen de grondering erdoor schijnt. De kreeftjes daarentegen zijn met dikke verflagen, pasteus geschilderd, met hooglichtjes boven op de verf, waardoor het oppervlak natuurgetrouw oogt. Voor de reflectie van de rivierkreeften in het bord gebruikte ze nog een andere techniek: de tonen vloeien in elkaar over. Door het binnenvallende licht schittert het tinnen bord in het glazuur van het vergiet. Er zijn momenteel 39 gesigneerde schilderijen van Clara Peeters gekend. Een zevental andere werken kunnen op basis van stijlkenmerken aan haar worden toegeschreven. Elf van haar werken zijn gedateerd: het vroegste in 1607, het laatste in 1621. Ook Stilleven met vis draagt de inscriptie CLARA P. Het werk is zelfs twee keer gesigneerd, omdat de schilder de tafelhoogte aanpaste, waardoor de eerste handtekening grotendeels verdween. Daarom bracht ze een nieuwe, zichtbare signatuur aan. Visibiliteit was voor haar – als vrouwelijke schilder – belangrijk. Clara Peeters’ keuze voor dit specialisme is vermoedelijk ook een gevolg van de beperkingen die vrouwelijke kunstenaars opgelegd kregen. Zij volgden zelden een opleiding, zeker niet in het schilderen naar naakte modellen. Historiestukken waren dus niet voor kunstenaressen weggelegd. Alledaagse objecten lagen wel binnen hun bereik. Peeters boekte met haar stillevens succes bij het koperspubliek. Reeds in de eerste helft van de 17de eeuw was er werk van haar in collecties in de Noordelijke Nederlanden. Ook stillevens in de koninklijke collectie in Madrid waren – vermoedelijk – van haar hand (nu in het Prado, Madrid). Peeters’ schilderijen tonen haar professionaliteit. Veeleisende klanten betaalden haar voor het gebruik van superieure dragers van koper of eik, en soms schelpgoud en ultramarijn voor de kleuren. De uiteenlopende kwaliteit van haar oeuvre wijst erop dat ze medewerkers had. Ze gebruikte patronen, sjablonen of kalkeerbladen, waardoor in haar composities vaak exact dezelfde objecten met dezelfde afmetingen voorkomen. Door motieven te herhalen spaarde ze tijd en dus geld uit. Nogal wat composities van Peeters lijken op dit schilderij. De grote karper figureert met dezelfde grootte en vorm in het visstilleven in het Prado (inv.nr. P1621) en in Stilleven met vis, oesters en garnalen in het Rijksmuseum Amsterdam (inv.nr. A2111). Een gelijkaardige versie (met een kat) wordt bewaard in het National Museum of Women in the Arts in Washington (inv.nr. 1986-263). In dit tafereel is geen kostbaar tafelgerei te zien en voor de uitvoering gebruikte Peeters geen dure pigmenten. Dertien andere werken hebben overeenkomstige afmetingen, wat erop wijst dat voor dit paneel een standaardformaat werd gebruikt. Maar dat het schilderij geen seriewerk is, bewijst de signatuur van de kunstenares.