Dame bij de golfbreker
Kunstenaar / maker
James Ensor (schilder)Datering
1880Periode
19de eeuw
In een brief van 1896 aan Edouard Hannon, ingenieur bij Solvay en fotograaf, liet Ensor weten dat hij jammer genoeg niet meer over stillevens uit zijn aanvangstijd beschikte. Hij had nog enkele studies en impressies, maar die waren niet afgewerkt. Ensors eigentijdse criticasters hadden ongetwijfeld opgemerkt dat zijn schilderijen altijd uiterst onzorgvuldig en onafgewerkt zijn. Maar sommige collega’s en liefhebbers…
Lees meer
In een brief van 1896 aan Edouard Hannon, ingenieur bij Solvay en fotograaf, liet Ensor weten dat hij jammer genoeg niet meer over stillevens uit zijn aanvangstijd beschikte. Hij had nog enkele studies en impressies, maar die waren niet afgewerkt. Ensors eigentijdse criticasters hadden ongetwijfeld opgemerkt dat zijn schilderijen altijd uiterst onzorgvuldig en onafgewerkt zijn. Maar sommige collega’s en liefhebbers waardeerden precies het quasi spontane karakter van Ensors onvoltooide studies. Het premodernistische aspect van dergelijke studies bekoorde later ook de Zwitserse advocaat Frits Trüssel.
Deze studie is een mooi voorbeeld van het 19de-eeuwse pleinairisme, een term die niet alleen een praktijk – schilderen in openlucht – maar ook een artistieke opvatting inhoudt. Zowel in openlucht als in het atelier wilden kunstenaars schilderijen maken die eruitzien alsof ze rechtstreeks naar de werkelijkheid gemaakt zijn en alsof ze niets minder maar ook niets meer willen tonen dan die werkelijkheid. Hun schetsmatige, onzorgvuldige aspect is dus een doel op zich. Het moet de authenticiteit van het kijken en het vastleggen in de verf zetten.
Door die schetsmatigheid kunnen we ook het realisatieproces reconstrueren. Op een doek met de aanzet voor een andere compositie in roodbruine tinten heeft Ensor eerst beknopt het personage en de golfbreker aangeduid. Vervolgens heeft hij de kleur van het wateroppervlak voorbereid door her en der een ultramarijne onderschildering aan te brengen, die hij met zijn duim heeft uitgewreven. Pas daarna heeft hij de hele voorstelling met het penseel en het paletmes verder uitgewerkt. Een handvol toetsen volstond om het silhouet van de vrouw weer te geven en haar in een enkele beweging een naar voren geplooide linkerarm te geven, terwijl haar rechterarm in de verflaag werd uitgespaard. Met de spitse achterkant van zijn penseel heeft Ensor in de natte verf de steel van de parasol getrokken. Zonder de verflagen te laten drogen – nat-in-nat of a la prima – heeft hij hier en daar ook opvallend gedemonstreerd hoe je door met het paletmes verf aan te brengen tinten ter plekke in elkaar kan laten overvloeien. Met zichtbaar plezier pronkt de schilder met zijn technische vaardigheden.
Dit lijkt een studie naar het leven, maar of het schilderij helemaal aan het strand werd geschilderd is niet zeker. De horizon bevindt zich zeer hoog. Daardoor springt het verrassende aanzicht van de parasol in het oog. We kijken vanuit een hoger gelegen plek – de duinen of de dijk – neer op de golfbreker, de vrouw en het oppervlak van de zee, maar de parasol zien we nagenoeg van onderuit. En waarom zou een dame onder een laaghangend regenachtig wolkendek haar ‘blanke’ huid moeten beschermen tegen pigmenterende zonnestralen?
Houten golfbrekers of liever strandhoofden werden in de tweede helft van de 19de eeuw vervangen door stenen constructies die dwars op de vloedlijn werden geplaats. Zo beschermden ze het strand tegen de eroderende werking van de golven.
De gemoedsgesteltenis van het eenzame personage blijft voor ons een mysterie, maar de sombere golfbreker en de koele tonaliteit van de zee en de hemel suggereren melancholie. Mogelijk poseert Ensors zus Mitche hier in de uitgaanskleding die ze ook in De sombere dame (1881; KMSKB, inv.nr. 6415) draagt. Ensors boezemvriend Eugène Demolder, die over hem in 1892 als eerste een, overigens uitstekende, monografie publiceerde, herinnert er ons aan dat Ensor tijdens de eerste twee jaren van zijn carrière opvallend veel aandacht had voor de voorstelling van coquette dames. We treffen zo’n dame hier aan op een golfbreker en elders in interieurs, maar ook als zelfstandig motief in een hele reeks aquarellen die nauw verwant zijn met deze geschilderde studie.
Lees minder
