Spaanse Furie in Antwerpen

In de jaren na de Belgische Onafhankelijkheid voerden grote schilderijen met heroïsche taferelen uit de nationale geschiedenis de boventoon op de Salons. Dergelijke spektakelstukken moesten bij het publiek de vaderlandsliefde aanwakkeren. Op de Salon van 1836 in Brussel ging Ferdinand De Braekeleer voluit. Op dit kolossale doek van bijna vijf meter hoog bij zeven meter breed bracht hij de Spaanse…

In de jaren na de Belgische Onafhankelijkheid voerden grote schilderijen met heroïsche taferelen uit de nationale geschiedenis de boventoon op de Salons. Dergelijke spektakelstukken moesten bij het publiek de vaderlandsliefde aanwakkeren. Op de Salon van 1836 in Brussel ging Ferdinand De Braekeleer voluit. Op dit kolossale doek van bijna vijf meter hoog bij zeven meter breed bracht hij de Spaanse Furie in beeld, toen muitende Spaanse soldaten op 4 november 1576 Antwerpen binnenvielen. De belegering van de stad, die vier dagen duurde, ging gepaard met plunderingen, verkrachtingen, moorden en veel ander geweld. Het gebeuren is een episode uit de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), de opstand van de Nederlanden tegen de Spaanse overheersing en ongetwijfeld een van de belangrijkste periodes uit onze geschiedenis. Historieschilders konden een keuze maken uit betrekkelijk veel momenten om in beeld te brengen. De Antwerpenaar De Braekeleer koos voor een gebeurtenis waar hij zich het nauwst bij betrokken voelde: de Spaanse Furie, een gitzwarte bladzijde uit de geschiedenis van zijn stad. Om één uur in de namiddag rukten de Spaanse soldaten uit de citadel op tegen Antwerpen. Alleen op de Grote Markt, voor het stadhuis, stootten ze die dag op echte weerstand. Met dramatische zwier schilderde De Braekeleer de gruwel en het tumult van de strijd. Links zijn de Spaanse soldaten uitgerust met musketten, lansen en hellebaarden. Zonder mededogen steken ze iedereen neer die ze op hun weg ontmoeten. Rechts zijn de Antwerpenaren afgebeeld, met Gozewijn van Varick, de markgraaf van Antwerpen, in een prominente rol. Het stadhuis staat in brand en de dodelijk getroffen burgemeester Jan van der Meeren zal sterven in de armen van schepen Jan van de Werve. Onversaagd roept Varick zijn gevolg op tot de aanval. De Antwerpse burgers en notabelen blijven heldhaftig en onverschrokken hun stad verdedigen. Rechts op de voorgrond houdt een moeder met kind haar dode echtgenoot op schoot. Het emotionele tafereel licht fel op tegen de donkere achtergrond, waar vlammen en dikke rookwolken de stad als het ware opslokken. Met deze Spaanse Furie in Antwerpen probeerde De Braekeleer te wedijveren met gelijkaardige spektakelwerken van zijn jongere stadsgenoten Gustave Wappers en Nicaise De Keyser. Zijn groots opgezette doek werd echter maar lauw ontvangen. De invloedrijke kunstcriticus Louis Alvin verweet de schilder een gebrek aan grandeur en originaliteit: hij vond het onderwerp weinig verrassend uitgewerkt, de compositie stuntelig, de historische personages niet geïndividualiseerd, de houdingen en uitdrukkingen eentonig en stereotiep. De Braekeleer miste volgens hem het verheven gebaar van de historieschilder. Alvin raadde hem dan ook aan niet langer zijn droom van ‘peintre de haute histoire’ na te jagen en zich ten volle toe te leggen op zijn grootste talent: het narratieve, intimistische genrestuk. Op dezelfde Salon toonde De Braekeleer La maîtresse d’école Alvin prees het charmante tafereeltje als een volmaakt meesterwerk. De Braekeleer kreeg toch ook officiële erkenning. Zijn twee ingezonden stukken werden door de Salonjury bekroond met een zilveren medaille en een officiële opdracht voor het Musée moderne in Brussel ter waarde van 12.000 frank. De gekrenkte kunstenaar weigerde de tweede medaille, maar aanvaardde wel het prijzengeld. Hij leverde zelfs twee schilderijen af: De graaf van Halfvasten bij de kinderen op school (KMSKB, Brussel, inv.nr. 1186) en Het vijftigjarig huwelijksjubileum (KMSKB, Brussel, inv.nr. 1187). Tekeningen en studies ter voorbereiding van dit reusachtige doek zijn tot nog toe niet teruggevonden. Voor de kolkende weergave van rook en vuur liet De Braekeleer zich vermoedelijk inspireren door de olieverfstudies (KMSKB, Brussel, inv.nrs. 2962/1-13) die hij als ooggetuige had gemaakt tijdens en na de beschieting van Antwerpen door de Nederlanders in 1832.