Stilleven

In een notitieboekje omschreef Marthe Donas dit werk als het eerste schilderij dat ze maakte in een kubistische stijl. Het is een oefening in het ‘visueel rijmen’ van vormen en lijnen – een stokpaardje van haar eerste belangrijke leermeester André Lhote – waarbij alle afzonderlijke beeldelementen een plastische weerklank krijgen. De typische meervoudige perspectieven en overlappende volumes en vormen werden…

In een notitieboekje omschreef Marthe Donas dit werk als het eerste schilderij dat ze maakte in een kubistische stijl. Het is een oefening in het ‘visueel rijmen’ van vormen en lijnen – een stokpaardje van haar eerste belangrijke leermeester André Lhote – waarbij alle afzonderlijke beeldelementen een plastische weerklank krijgen. De typische meervoudige perspectieven en overlappende volumes en vormen werden door kubisten ná Picasso en Braque uitgebouwd met frisse kleuren en aandacht voor de universele wetten van evenwicht, zoals symmetrie er een is. De gevoeligheid voor vlakkenconstructies en heldere kleuren had Donas al vóór haar Parijse schilderlessen aangescherpt in Dublin, waar zij een opleiding volgde in het maken van glasramen. De stillevens van Donas worden ook gekenmerkt door de rondingen, die de composities zowel elegantie als kracht verlenen. Ze tonen de sculpturale invloeden van haar twee belangrijkste leermeesters: de al genoemde Lhote en later Alexander Archipenko, haar ‘(…) vriend, naar ’t schijnt’, zo schreef Mondriaan in 1919 aan Theo van Doesburg na een bezoek aan haar atelier. Door haar vriendschappelijke contacten met deze leidende figuren van De Stijl begon Donas haar composities aan het begin van de jaren 1920 uit te puren tot geometrische structuren en kleurvlakken, zonder de band met de realiteit definitief te verbreken. Zij stelde in dat verband de vraag aan Van Doesburg: ‘Wat zullen we daarna doen?’ Daarom bleef ze voor verschillende van haar meer abstracte doeken lang opteren voor de titel ‘stilleven’. Tussen 1919 en 1922 kon Marthe Donas als lid van de gerenommeerde kubistische kunstenaarskring La Section d’Or, onder leiding van Archipenko, werk tentoonstellen in de meest prestigieuze hoofdsteden van de internationale avant-garde: Londen, Genève, Parijs, Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Berlijn, Rome. Ook in Brussel participeerde ze aan de Section d’or-tentoonstelling bij Sélection. Toch wist in haar eigen land haast niemand wie zij was, en al helemaal niet dat ze een vrouw was. Haar werk werd getoond en gepubliceerd onder de pseudoniemen Tour Donas of Tour D’Onasky, omdat zij naar eigen zeggen volgens collega’s ‘(…) te veel artiest was om een vrouwelijke naam te behouden’. Michel Seuphor, de uitgever-schrijver van het Antwerpse avant-gardetijdschrift Het Overzicht, veronderstelde dat het weer een door ‘van Doesburg uitgevonden naam was, zoals I.K. Bonset en Aldo Camini’. Die twee laatste namen gebruikte Van Doesburg als pseudoniem. Paul Van Ostaijen was verbolgen over het feit dat Herwarth Walden van de Duitse galerie Der Sturm ‘Antwerpen’ had vermeld bij de naam ‘d’Onaski = Polen!’ In 1922 volgde een representatief overzicht van haar werken in Antwerpen, op het Tweede Congres voor Moderne Kunst, georganiseerd door Jozef Peeters. Toen gebruikte Marthe Donas voor het eerst de titel Abstracte compositie voor sommige van haar schilderijen.