Religieus-moralistische allegorieën

In het midden van de zestiende eeuw is er in heel Europa vraag naar gedrukte afbeeldingen met religieuze of moralistische inhoud met een instruerende functie.

Het vroegst gedateerde voorbeeld van Bruegels hand is de prent De verzoeking van de heilige Antonius uit 1556. In deze aan de beeldtaal van Jheronimus Bosch schatplichtige gravure, waarvan de ontwerptekening bewaard bleef, zit vooraan rechts de kluizenaar Antonius Abt. De heiligman bidt onverstoord verder terwijl achter zich allerlei zondige en zotte taferelen te zien zijn.

Een centrale plaats in Bruegels religieus-moralistische allegorieën neemt de prentreeks De zeven hoofdzonden (1556 - 1558) in. De achtergrond moet gezocht worden in het dispuut tussen katholieken en protestanten in de Nederlanden en met name de theologische discussies tussen respectievelijk aanhangers van de predestinatie en van de vrije wil. Ook in deze reeks borduurt Bruegel verder op het Boschiaans idioom. Bruegel toont het gevolg van de handelingen van de mens: zondaars worden onverbiddelijk gestraft. Die grimmige boodschap wordt doorspekt met spot en bruegeliaanse humor.

De pendant van De zeven hoofdzonden is de reeks De zeven deugden (1559 - 1560). Die laatste verschilt danig van de eerste reeks. De beeldtaal is eigentijdser, niet meer op Bosch gestoeld, en de setting is realistisch, wat het overbrengen van de moralistische boodschap ongetwijfeld ten goede kwam. In de ogen van zijn tijdgenoten moeten de (architecturale) setting, de klederdracht en rekwisieten zeer bekend voorgekomen zijn. Net zoals bij de zonden wordt de hoofdrol gespeeld door een vrouwelijk personage. Bruegel bedient zich van de paradox en speelt met betekenis door zich bijvoorbeeld in De hoop op het wassende water te concentreren. Voor de boer is water noodzakelijk, en ook voor de mensen die een brand blussen en de gevangenen die in de toren opgesloten zijn. Maar datzelfde water doet dijken breken en schepen en sloepen kapseizen. De visser vist terwijl een drenkeling links door een vervaarlijk zeemonster dreigt opgeslokt te worden.

Ira (De toorn) — CC BY-NC © Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Paris

Superbia (De hoogmoed) — CC BY-NC © Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Paris

Desidia (De luiheid) — © Albertina, Vienna (free access – rights reserved)

Avaritia (De gierigheid) — © Trustees of the British Museum, CC BY-NC-SA 4.0

Gula (De vraatzucht) — CC BY-NC © Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Paris

Invidia (De na-ijver) — CC BY-NC © Fondation Custodia, Collection Frits Lugt, Paris

Luxuria (De wellust) — ©FINGERPRINT – KBR – KU Leuven

Spes (De hoop) — © Ashmolean Museum, University of Oxford

Caritas (De liefde) — © Ashmolean Museum, University of Oxford

Iusticia (De gerechtigheid) — © Ashmolean Museum, University of Oxford

Fortitudo (De kracht) — © Ashmolean Museum, University of Oxford

Temperantia (De matigheid) — © Ashmolean Museum, University of Oxford

Avaritia (De gierigheid),
CC0
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Loan: Stichting Museum Boijmans Van Beuningen 1940 (former collection Koenigs)
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Loan: Stichting Museum Boijmans Van Beuningen (former collection Koenigs)
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam

1/24

Ira (De toorn)

Pieter Bruegel de Oude (ontwerper), Hieronymus Cock (uitgever), Pieter van der Heyden (graveur), Ira (De toorn), 1558, collectie Fondation Custodia, inv. 816/1

Schrijf je in voor de kunst- en erfgoednieuwsbrief van vlaamsekunstcollectie.be en artinflanders.be

Meld je aan