Aanbidding door de herders

Uit deze Aanbidding door de herders blijkt de sterke impact die Peter Paul Rubens op de jonge Jordaens had. Meer bepaald moet Jordaens hebben gekeken naar de Aanbidding door de herders die Rubens omstreeks 1614 schilderde (Antwerpen, Sint-Pauluskerk). Het hier besproken schilderij is verwant met enkele Aanbiddingen die Jordaens kort na elkaar realiseerde en die worden bewaard in New York…

Uit deze Aanbidding door de herders blijkt de sterke impact die Peter Paul Rubens op de jonge Jordaens had. Meer bepaald moet Jordaens hebben gekeken naar de Aanbidding door de herders die Rubens omstreeks 1614 schilderde (Antwerpen, Sint-Pauluskerk). Het hier besproken schilderij is verwant met enkele Aanbiddingen die Jordaens kort na elkaar realiseerde en die worden bewaard in New York (MET, inv.nr. 67.187.76; 1616), Grenoble (Museé des Beaux-Arts, inv.nr. M.G.84; c. 1617) en Den Haag (Mauritshuis, inv.nr. 937, c. 1618). Jordaens stapelt de figuren op in de ruimte en nodigt de toeschouwer uit om aan het wonderbaarlijke gebeuren van de kerstnacht deel te nemen. Rechts op de voorgrond reikt een blije herder hem zijn hand. Maria, een volkse vrouw, wordt frontaal weergegeven, wat bij dit thema eerder uitzonderlijk is. De boerin met gevogelte in de hand en de opspringende hond onderstrepen de ongedwongenheid van dit tedere en heilige moment. Anders dan bij oudere schilderijen in de kunsttraditie van de Nederlanden straalt het Jezuskind in dit schilderij van Jordaens geen bovennatuurlijk licht uit. De kunstenaar kiest voor een meer realistische oplossing en laat de gezichten in de duistere stal oplichten door een kaars die een herderin in de hand houdt. Op de achtergrond zien we Jozef met een lantaarn, terwijl in het doorkijkje het zonlicht bij valavond wegdeemstert. In dergelijke nachttaferelen spitst de kunstenaar zich toe op de subtiele weergave van lichtreflecties, slagschaduwen en halfschaduwen, die het mysterieuze en verstilde karakter van het onderwerp intensiveren. Die les hadden ze geleerd van Caravaggio en zijn vele navolgers ten zuiden en ten noorden van de Alpen. Hoewel Jordaens nooit een voet in Italië zette, kon hij in de Antwerpse dominicanenkerk een glimp van de meester opvangen. Daar hing Caravaggio’s Rozenkransmadonna, die op voorstel van Rubens en enkele andere schilders was aangekocht (nu in Wenen, Kunsthistorisches Museum, inv.nr. 147). Maar bovenal leerde hij de werkwijze van de Lombardische schilder op indirecte wijze kennen aan de hand van de caravaggeske schilderijen die Rubens in de jaren 1614-1615 in Antwerpen schilderde.