Donker veld

Uecker maakte vanaf de jaren 1950 kunstobjecten ontdaan van ‘naïviteit en romantisering’. Hij transformeerde traditionele artistieke gebaren in een vorm van manuele en fysieke arbeid. Daarom hamerde, nagelde en beitelde hij eerder dan dat hij schilderde. In 1957 introduceerde Uecker zowel een op maat gemaakte nagel als het monotone inslaan van die nagels als zijn belangrijkste handelsmerk. ‘De nagel is…

Uecker maakte vanaf de jaren 1950 kunstobjecten ontdaan van ‘naïviteit en romantisering’. Hij transformeerde traditionele artistieke gebaren in een vorm van manuele en fysieke arbeid. Daarom hamerde, nagelde en beitelde hij eerder dan dat hij schilderde. In 1957 introduceerde Uecker zowel een op maat gemaakte nagel als het monotone inslaan van die nagels als zijn belangrijkste handelsmerk. ‘De nagel is in essentie een verlenging die ik in de hand houd.’ Als de nagel voor Uecker het penseel was, dan was de hamer het schilderspalet. Hij sloeg zijn nagels in traditionele dragers als doeken en panelen, maar ook in tafels, tv-toestellen, platenspelers en piano’s. Ueckers ‘nagelvelden’ komen voor in de vorm van geometrische constructies, spiralen en vrije structuren. Door vanuit het centrum snel en ritmisch duizenden nagels in verschillende standrichtingen en patronen in een vierkant paneel te slaan, transformeerde Uecker in dit Donker veld het tweedimensionale oppervlak van het ‘schilderij’ in een ruimtelijk object. Het kunstwerk treedt buiten zijn werkelijkheid en gaat in interactie met de ruimte waarin de toeschouwer zich bevindt. Die wordt, naargelang van zijn eigen positie en beweging, optisch een fluctuerend spel van licht en beweging gewaar, van schijnbaar wiegende spijkerkopjes. De illusie van beweging wordt versterkt door het maximale contrast tussen de zwarte ondergrond en het ritmische spel van lichtweerkaatsingen op de stalen nagels, die elk hun schaduw werpen. ‘De manier waarop ik nagels gebruik als structurerend element,’ aldus de kunstenaar, ‘toont dat ze niet als nagels moeten worden verstaan.’ Nagels voelen en ogen als scherpe en harde objecten die men als dreigend kan ervaren. Zo kan een nagel een symbool zijn van geweld; denk aan de kruisiging van Christus. De spijkervelden van Uecker zetten deze gewoonlijke ervaring op losse schroeven. Zijn nagels gaan visueel op in een uiterst zacht en glooiend veld. Ze worden schijnbaar soepel en zacht, als korenhalmen in de wind. Het gevoel van dreiging, maar ook de suggestie van harde fysieke arbeid met dagelijkse objecten en werktuigen verandert in een poëtische en esthetische ervaring van schoonheid en oneindigheid. De kunst van Uecker maakt iets moois van het dagelijkse leven. Uecker exposeerde zijn eerste ‘nagelobjecten’ op de tentoonstelling Motion in Vision – Vision in Motion in het Antwerpse Hessenhuis, het ‘hoofdkwartier’ van de G58-beweging. Het was de eerste buitenlandse tentoonstelling van de van oorsprong Duitse ZERO-beweging rond Otto Piene en Heinz Mack. Uecker sloot zich daar officieel bij aan vanaf 1961. Deze progressieve kunstenaars deelden hun naoorlogse geloof in een maatschappelijk en artistiek nulpunt, met eindeloze nieuwe mogelijkheden als gevolg. Zij kwamen los van de traditionele manier van schilderen – met verf op doek – en vonden elkaar in een ruimere exploratie van thema’s als licht, ruimte en beweging. In 1979-1980 volgde bij wijze van terugblik op deze historische connectie in Antwerpen de retrospectieve tentoonstelling Zero Internationaal, waarna het museum deze achromatische spijkerstructuur van Uecker aankocht.