Scaldis en Antverpia

Scaldis leunt op een grote amfora waaruit het Scheldewater stroomt. De gespierde riviergod biedt de stadsmaagd Antverpia een hoorn aan met een overvloed aan groenten en vruchten die langs zijn oevers worden geteeld. De gewassen nemen de vorm aan van een gezicht – mogelijk een visueel effect in de traditie van de Italiaanse schilder Arcimboldo. Antverpia lijkt niet in de…

Scaldis leunt op een grote amfora waaruit het Scheldewater stroomt. De gespierde riviergod biedt de stadsmaagd Antverpia een hoorn aan met een overvloed aan groenten en vruchten die langs zijn oevers worden geteeld. De gewassen nemen de vorm aan van een gezicht – mogelijk een visueel effect in de traditie van de Italiaanse schilder Arcimboldo. Antverpia lijkt niet in de landbouwproducten geïnteresseerd: zij wijst uitdrukkelijk naar het Scheldewater. Het stadsbestuur van Antwerpen bestelde deze allegorie voor de schouw van de Statenkamer in het stadhuis. In deze zaal werd op 9 april 1609 het Twaalfjarig Bestand gesloten, een tijdelijk staakt-het-vuren tussen Spanje en de Republiek. Vandaag de dag sluit men er huwelijken. Een schilderij van de 19de-eeuwse schilder Jan Geeraerts uit 1856 (Sint-Petersburg, Hermitage, inv.nr. ГЭ-7533) geeft een beeld van hoe Scaldis en Antverpia oorspronkelijk in de zaal was opgesteld. Met Scaldis en Antverpia wilde het stadsbestuur de onderhandelaars aansporen om de stroom opnieuw voor de scheepvaart open te stellen. Een vrije doorvaart was (en is) voor de welvaart van Antwerpen immers noodzakelijk. De prestigieuze opdracht ging naar Abraham Janssens, een van de voornaamste kunstenaars in de stad. Voor de compositie baseerde de schilder zich op Michelangelo’s beroemde Schepping van Adam. De figuren zijn robuust en het felle licht werpt donkere schaduwen, zoals in de meesterwerken van Caravaggio. De schaal is indrukwekkend. Janssens zou voor het schilderij 750 gulden ontvangen. Tegenover het paneel van Janssens hing een ander meesterwerk: de al even monumentale Aanbidding door de koningen uit 1609 (Madrid, Museo del Prado, inv. nr. P001638), waarmee Peter Paul Rubens het starschot gaf van een loopbaan die op het kunstleven van de Scheldestad een ongeziene impact zou hebben.