Tegen een bonte achtergrond van planten en geneeskrachtige kruiden dragen twee engelen een vlammend medaillon met het Christusmonogram IHS. Dit ongewone antependium uit de collectie van M Leuven dateert uit de tweede helft van de zestiende eeuw en is afkomstig uit de kapel van het historische Sint-Pietersgasthuis in de stad.
Een antependium of altaarvoorhangsel diende als bekleding van de voorzijde van een altaar. Dit fraaie exemplaar is geweven in wol en zijde volgens de tapisserietechniek of legwerktechniek die al sinds de oudheid wordt gebruikt. In zo’n weefsel met ‘effen binding’, waarin iedere gekleurde inslagdraad afwisselend over en onder de kettingdraden loopt, zijn de kettingdraden aan het einde niet meer zichtbaar door het volume van de ingeweven inslagdraden. Die laatste vormen de kleurrijke voorstelling op het weefsel.
Onderaan zijn de letters F, I en S te zien, die men vroeger wel eens als de signatuur van een onbekend weefatelier interpreteerde. Daarover zijn de meningen onder (wandtapijt)specialisten verdeeld. Dat het om de initialen van de wever zou gaan, is echter onwaarschijnlijk. Het was in deze periode niet gebruikelijk om tapisserieën te signeren. Evenmin zijn er Leuvense ateliers van toen bij naam gekend. De betekenis van deze letters blijft voorlopig een raadsel.
De vervaardiger mag dan onbekend zijn, de iconografie van het antependium spreekt boekdelen. Een verdure tapisserie – met hoofdzakelijk plantenmotieven en groen als hoofdkleur, van het Franse vert – met openlijke religieuze connotaties is niet alledaags. De symbolische betekenis van de voorstelling past binnen de context van een gasthuiskapel. De geschiedenis van het Sint-Pietersgasthuis in de Brusselsestraat gaat terug tot het dertiende-eeuwse Sint-Elisabethgasthuis dat net binnen de eerste stadsmuur was gelegen, langs een van de armen van de Dijle. In het gasthuisklooster en zijn kapel bleef een voor laat middeleeuws Leuven belangrijk kunstpatrimonium bewaard, dat vandaag deel uitmaakt van de collectie van M.
Het Christusmonogram geflankeerd door twee engelen midden op het antependium is als het ware omgeven door een tuin vol geneeskrachtige kruiden. De meeste van de afgebeelde planten zijn in een of andere vorm geschikt voor medicinaal gebruik. Vingerhoedskruid (Digitalis) behoorde tot de ‘heksenkruiden’ met hallucinogene, verdovende of rustgevende werking. Uit bolpapaver (Papaver somniferum) werden pijnstillende middelen gedestilleerd, terwijl heemst (Althaea officinalis) werd gebruikt voor de behandeling van de luchtwegen. Van viooltjes (Viola), ten slotte, werden zowel de bloemen, bladeren als wortels in geneeskundige toepassingen gebruikt. Bovendien is het viooltje ook een symbool van nederigheid en daarom geassocieerd met Christus.
Geneeskrachtige kruiden uit de eigen kloostertuin waren, naast het gebed, de weinige middelen waarover de gasthuiszusters beschikten om de patiënten te behandelen. Verwijzen de afgebeelde planten misschien naar Christus als de weg naar genezing en de ultieme verlossing? Het weergeven van de geneeskrachtige planten in de gebedsruimte versterkte wellicht de hoop op genezing en troost die de zieken er in gebed konden vinden. Ook in de religieuze beleving van de zusters lag een belangrijke focus op Christus als de weg naar de Tuin van Eden. Zagen ze in de afbeelding van een toenmalige medicinale tuin een uit de dagelijkse omgeving herkenbare verwijzing naar het Aards Paradijs van Adam en Eva?
Vele vragen over het antependium blijven onbeantwoord. Dit bijzonder tapisseriewerk blijft echter beroeren. Het werd onlangs gekozen als favoriet object door Lila, een van de deelnemers aan 'De Tien', de nieuwe participatieve collectiepresentatie van M. Samen met negen andere proefkonijnen selecteerde ze een aantal kunstwerken uit de collectie van M en Cera, die de basis vormen van de tentoonstelling. “Ik stond zelf versteld van mijn keuze”, vertelt Lila. “Ik dacht dat ik zou kiezen voor hedendaags en abstract. Nooit verwacht dat ik zou uitkomen bij een zestiende-eeuwse tapisserie die diende om een altaar te decoreren. Het kunstwerk wekte mijn interesse toen ik het verhaal erachter te horen kreeg.” 'De Tien' is nog tot eind februari 2023 te zien in M Leuven.
Bezoek de website van M en volg het museum ook via Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn en YouTube.
Your browser doesn't meet the minimum requirements to view this website. The browsers below are compatible. If you do not have one of these browsers, click on the icon to download the preferred browser.
